Области на слободна трговија во Европа

Во моментов постојат неколку мултилатерални области за слободна трговија во Европа и една поранешна зона на слободна трговија во поновата историја. Исто така постојат и голем број билатерални договори за слободна трговија помеѓу државите и помеѓу трговските блокови. Некои држави учествуваат во повеќе од една област на слободна трговија.

1. Европска унија (ЕУ)

Европската унија (ЕУ) отсекогаш функционирала како нешто многу повеќе од зона на слободна трговија, со нејзин претходник Европската економска заедница (ЕЕЗ) која беше основана како царинска унија. ЕУ има договори за слободна трговија на различни нивоа со повеќето други европски земји.

Единствениот пазар на ЕУ

ЕУ го дели својот единствен пазар со три членки на ЕФТА преку договорот за Европската економска област, а со преостанатата членка на ЕФТА – Швајцарија – преку билатерални договори.

Царинската унија на ЕУ

Царинската унија на Европската унија е царинска унија која се состои од сите земји-членки на Европската унија, плус Турција, Сан Марино, Монако, Андора и териториите на Акротири и Декелија (на Велика Британија) кои се надвор од ЕУ. Покрај тоа што дозволува слободна трговија меѓу државите, царинската унија наметнува заедничка надворешна тарифа за сите стоки што влегуваат во областа.

2. ЕФТА

Европската асоцијација за слободна трговија (ЕФТА) е регионална трговска организација и зона за слободна трговија која се состои од четири европски држави: Исланд, Лихтенштајн, Норвешка и Швајцарија. Организацијата работи паралелно со Европската унија (ЕУ), а сите четири земји-членки учествуваат во единствениот европски пазар и се дел од Шенген зоната.Тие, сепак, не се страни во Царинската унија на Европската унија.

ЕФТА историски беше еден од двата доминантни западноевропски трговски блока, но сега е многу помала и тесно поврзана со нејзиниот историски конкурент, Европската унија. Основана е на 3 мај 1960 година за да служи како алтернативен трговски блок за оние европски држави кои не беа во можност или не сакаа да се приклучат на тогашната Европска економска заедница (ЕЕЗ), главниот претходник на ЕУ. Стокхолмската конвенција (1960 година), за воспоставување на ЕФТА, беше потпишана на 4 јануари 1960 година во главниот град на Шведска од седум земји (познати како „надворешните седум“: Австрија, Данска, Норвешка, Португалија, Шведска, Швајцарија и Обединетото Кралство) . Ревидираната конвенција, Конвенцијата Вадуц, беше потпишана на 21 јуни 2001 година и стапи во сила на 1 јуни 2002 година.

Од 1995 година останаа само две основачки членки, а тоа се Норвешка и Швајцарија. Останатите пет, Австрија, Данска, Португалија, Шведска и Обединетото Кралство, се приклучија на ЕУ во одреден момент во изминатите години. Обединетото Кралство е единствената поранешна членка на ЕФТА која моментално не е дел од ЕУ, по нејзиното повлекување во 2020 година.

3. ЦЕФТА

Централноевропскиот договор за слободна трговија (ЦЕФТА) е меѓународен трговски договор меѓу земјите кои се претежно лоцирани во Југоисточна Европа. Основана од Полска, Унгарија и Чехословачка, ЦЕФТА потоа се прошири во Албанија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Хрватска, Молдавија, Црна Гора, Северна Македонија, Романија, Србија, Словенија и УНМИК (во име на Косово, во согласност со Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на ОН).

Од 1 јули 2013 година, страните на договорот ЦЕФТА се: Албанија, Босна и Херцеговина, Молдавија, Црна Гора, Северна Македонија, Србија и УНМИК (во име на Косово).

Поранешни членки Бугарија, Хрватска, Чешка, Унгарија, Полска, Романија, Словачка и Словенија станаа земји-членки на Европската унија и нивното членство во ЦЕФТА со тоа заврши.

Имено, по падот на Железната завеса, во Централна Европа беа создадени две области за слободна трговија, Балтичката зона за слободна трговија (БАФТА) и Централноевропскиот договор за слободна трговија (ЦЕФТА), со цел да се стабилизираат овие земји за членство во ЕУ. Со проширувањето на ЕУ во 2004 година, првобитните членки на двата од нив ги напуштија овие договори и се приклучија на ЕУ. ЦЕФТА се прошири во јужна Европа со членки од Западен Балкан и Молдавија. Сите нови земји на ЦЕФТА, освен Молдавија, се потенцијални членки на ЕУ и оттука ЕФТА е единствената зона за слободна трговија со долгорочна иднина, бидејќи нема непосредни планови овие земји да го променат својот сегашен статус. Сепак, ЦЕФТА може да добие нови членки во форма на земји соседи на сегашната ЕУ.

4. Евроазиска економска унија (ЕАЕУ)

Евроазиската економска унија (ЕАЕУ) е економска унија на постсоветски држави лоцирани во Источна Европа, Западна Азија и Централна Азија. Членки на Евроазиската економска унија се  Русија, Казахстан, Белорусија, Ерменија и Киргистан.

Првично Договорот за Евроазиска економска унија беше потпишан во 2014 година од лидерите на Белорусија, Казахстан и Русија, а стапи на сила на 1 јануари 2015 година. Договорите за  пристапување на Ерменија и Киргистан во Евроазиската економска унија беа потпишани помалку од една година подоцна. Кандидат за пристапување во ЕАЕУ во овој момент е Таџикистан.

Евроазиската економска унија има интегриран единствен пазар од 184 милиони луѓе и бруто домашен производ од над 5 трилиони долари. ЕАЕУ го поттикнува слободното движење на стоки и услуги и предвидува заеднички политики во макроекономската сфера, транспортот, индустријата и земјоделството, енергијата, надворешната трговија и инвестициите, царината, техничката регулатива, конкуренцијата и антимонополската регулатива. За во иднина се предвидуваат одредби за единствена валута и поголема интеграција. Синдикатот функционира преку наднационални и меѓувладини институции. Врховниот евроазиски економски совет е врховното тело на Унијата, кое се состои од шефови на земјите-членки. Второто ниво на меѓувладини институции го претставува Евроазискиот меѓувладин совет (составен од шефовите на владите на земјите-членки). Секојдневната работа на ЕАЕУ се врши преку Евроазиската економска комисија, извршното тело на Унијата. Постои и судско тело – Судот на ЕАЕУ.

5. Зона за слободна трговија (ЗСТ)

Зона за слободна трговија на Комонвелтот на независни држави (ЦИСФТА) е зона за слободна трговија меѓу Русија, Украина, Белорусија, Узбекистан, Молдавија, Ерменија, Киргистан, Казахстан и Таџикистан. Пет членки на ЦИСФТА, сите освен Украина, Узбекистан, Молдавија и Таџикистан, се членки на Евроазиската економска унија, која опфаќа единствен економски пазар.

Договорот за слободна трговска зона на Комонвелтот на независни држави, предложен после распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година, беше потпишан на 18 октомври 2011 година од Русија, Украина, Белорусија, Казахстан, Киргистан, Таџикистан, Молдавија и Ерменија. Договорот ги заменува постоечките билатерални и мултилатерални договори за слободна трговија меѓу земјите. Првично, договорот беше ратификуван само од Русија, Белорусија и Украина, но до крајот на 2012 година, Казахстан, Ерменија и Молдавија исто така ја завршија ратификацијата. Во декември 2013 година, Узбекистан го потпиша, а потоа го ратификуваше договорот, додека преостанатите две потписнички, Киргистан и Таџикистан, го ратификуваа договорот во јануари 2014 и декември 2015 година соодветно. Азербејџан е единствената полноправна земја-членка на ЗНД која не учествува во зоната на слободна трговија.

Контроверзност на трговскиот договор меѓу Европската унија и Украина

Од 1 јануари 2016 година, Украина и Европската унија започнаа привремено да ја применуваат Длабоката и сеопфатна спогодба за слободна трговија. Земјите-членки на Евроазиската економска унија одржаа консултации на 22 декември 2015 година за да разговараат за импликациите од овој договор во врска со можниот бесцарински транзит на стоки од ЕУ во ЕАЕУ преку Украина. Државите се согласија да спроведат привремена шема подоцна во 2016 година, која ќе воведе царински проверки на стоките што влегуваат во ЕАЕУ од Украина; и долгорочно, да се воспостави заеднички информациски систем за контрола на целиот увоз во царинската област на ЕАЕУ. Сепак, Русија објави декрет во средината на декември 2015 година со кој го суспендираше Договорот за слободна трговија на ЗНД во однос на Украина од 1 јануари 2016 година. Кон крајот на декември, украинската влада одговори со усвојување трговски ограничувања на Русија, кои стапија на сила од 2 јануари 2016 година. Договорите меѓу Украина и другите земји на ЕАЕУ во рамките на зоната за слободна трговија остануваат на сила.

6. ГУАМ Организација за демократија и економски развој

ГУАМ Организацијата за демократија и економски развој е регионална организација на четири постсоветски држави: Грузија, Украина, Азербејџан и Молдавија.

Замислена во 1997 година за да ги усогласи и интегрира трговските, дипломатските и демократските односи меѓу нејзините земји-членки, Повелбата на договорот на ГУАМ беше потпишана во 2001 година и денес опфаќа население од над 57 милиони луѓе. Узбекистан исто така беше член на ГУАМ во периодот 1999-2005 година. Во 2003 година, ГУУАМ стана набљудувач во Генералното собрание на ОН. Во 2007 година, ГУАМ формираше и воени мировни сили и организираше заеднички воени вежби. Таквата сè попродлабочена интеграција и односи го наведоа ГУАМ да игра важна улога во дипломатските и трговските работи во регионот.

Официјален преговарачки јазик на ГУАМ беше рускиот, но тој беше укинат во корист на англискиот во 2014 година.

Во март 2017 година, ГУАМ официјално воспостави договори за зона на слободна трговија и хармонизација на царинските постапки меѓу своите земји-членки.